21 Eyl Tabakhane Nedir?
Deri, yüzyıllar boyunca kullanılmış ve hala kullanılmakta olan giyim malzemelerinden bir tanesidir. Derinin ham halini işlemek amaçlı kurulmuş merkezlere de tabakhane denilmektedir. Bir diğer deyişle ham derinin tabaklandığı fabrika tipi yerlere verilen isim olan tabakhanenin tarihi Osmanlılardan da öncesine uzanmaktadır.
Tabakhanelerde gerçekleştirilen deri tabaklama işlemi ile kolay bozulabilen bir yapıya sahip olan ham deri, türlü ürünlerin üretimi için kullanılabilecek özellikte olan sağlam deriye dönüştürülmektedir. Ham deriden işlenmiş deriyi elde etmek amacıyla çeşitli tabaklama yöntemleri, bu yöntemleri uygularken de çeşitli kimyasal ve mekanik işlemler ham deriye uygulanmaktadır. Tabaklanmayan deri, bir süre sonra bozularak kokar, kolayca yırtılır ve kullanılamayacak hale gelir. Tabaklama, derinin bozulmasını önleyerek, sağlamlık ve esneklik kazandırdığı için çok önemlidir.
Tabakhanenin Tarihi
Tabakhanelerde tarih boyunca insanlar deriyi tabaklayarak organik bir üründen inorganik bir ürüne evirerek işlemiş, özelliklerini geliştirmiş; elbise, palto, ayakkabı, yelek, terlik, çadır gibi çeşitli ürünler üretmiştir. Zaman içinde sandık ve semer gibi deriden süs eşyaları da tabakhanelerde üretilmeye başlanmıştır.
Dünyanın pek çok yerinde tarih boyunca gelişen dericilik Anadolu’da da oldukça önemli iş kollarından biri olmuş ve gelişimini yüzyıllar içerisinde devam ettirmiştir. Selçuklu Devleti döneminde deri ticareti oldukça önem kazanmıştır.
Tabakhane kelimesi, köken olarak Osmanlıca “debbağhane” kelimesinden gelmektedir. Osmanlıca’da debbağ ham deriden meşin, kösele yapan anlamına gelmektedir. Bu durumda tabakhane de anlam olarak ham derinin meşin, kösele yapıldığı, işlendiği yerdir. Osmanlılar zamanında debbağlığın çok itibarlı, önem arz eden bir zanaat olduğu kaynaklarda belirtilmektedir.
Deri işlemeciliği anlamına gelen, derinin giyilebilir ve kullanılabilir hale getirilmesi esnasındaki bütün işlemleri kapsayan dericilik insanlık tarihi kadar eskidir. Dericilik, soğuktan korunma ihtiyacından doğmuş olup zamanla estetik kaygılar da ön plana çıktıkça, eski ismi ile debbağlık bir zanaat haline gelmiştir. Bu zanaatin uygulandığı yerler olan tabakhanelerde insanlar ham deriyi işler; ham deriyi, işlenmiş deriye çevirir. Çeşit çeşit hayvanın postları tuzlanmış şekilde veya yaş halde tabakhaneye gelir. Pek çok işlemden sırasıyla geçer ve tabaklanmış deri olarak son ürün halini alır.
Osmanlılar zamanında ilk tabakhanelerin kurulmasının İstanbul’un fethinden sonraki zamana denk düştüğü bilinmektedir. Kazlıçeşme’de kurulan bu tabakhanelerin sayısının yaklaşık üç yüz altmış adet olduğu bilinmektedir. Sefere çıkan Osmanlı ordusunun ihtiyacı olan ayakkabıların ve türlü malzemelerin üretildiği bu tabakhaneler 1993 yılında komple kaldırılarak Çorlu ve Tuzla gibi deri organize sanayi bölgelerine kaldırılmıştır.
Osmanlı Devleti zamanında ahi ocakları mevcuttu. Ahi ocaklarının kurucusu Ahi Evran esnafın ve zanaatkarların saygı duyduğu, önemsediği, sevilen sayılan bir liderdi. Dericiliğin Osmanlı’daki önemli isimlerinden olan Ahi Evran deri tabaklama konusunda ustalaşmış, deri işlemeciliğinde kendini yetiştirmekle kalmayıp dericilik zanaatine pek çok usta kazandırmıştır.
İkinci Mahmut Osmanlı Devleti tarihindeki ilk modern tabakhaneyi Beykoz Deresi’nde kurdurmuştur. Bu modern tesisin ürettiği deriler kullanılarak Osmanlı zamanında ve Kurtuluş Savaşı zamanında ordunun ayakkabı talebi sağlanmıştır. İlerleyen dönemlerde ise İstanbul ile Anadolu’nun belirli noktalarında modern deri fabrikaları kurulmaya başlanmıştır.
Tabakhanede deri işlemek fazlasıyla emek isteyen bir zanaattir. Ham deri bu merkezlerde pek çok kimyasal ve fiziksel işlemlerden geçirilip son ürün halini almaktadır. Bu işlemler o kadar önemlidir ki sırasının ya da yapılış yönteminin yanlış uygulanması, derinin kullanılmaz duruma gelmesine sebep olabilmektedir.
Tabakhanelerde kullanılan eski usül tabaklamalarda ham derinin bütün yağ, et ve kıllardan temizlenmesi sonrası kimyasal işleme aşamasında köpeğin dışkısında bulunan bazı enzimler kullanılırdı. Bu nedenle Safranbolu gibi tabakhaneleri ile meşhur bölgelerde tabakhane çevresinde yüzlerce köpek yetiştirildiği bilinmektedir. Bu köpeklerin yetiştirildiği köpek çiftliklerinden elde edilen dışkı kullanılarak tabakhanelerde homojen, yumuşak ve kaliteli deri üretimi yıllar boyunca gerçekleştirilmiştir. Ayrıca bu dışkılar sıcakken deri tabaklanmasında kullanılabildiği için, köpek çiftlikleri deri fabrikalarına yakın yerlere kurulmuş ve hızlıca tabakhanelere yetiştirilmesi amaçlanmıştır. Günümüzde sıklıkla kullanılan “tabakhaneye bok yetiştirmek” deyimi buradan gelmektedir.